Tym razem nie będzie nic co stricte wiąże się z górami, ale o stylu zakopiańskim czy góralskim. A ten automatycznie już przywołuje nam takie skojarzenia jak Podhale, Zimowa Stolica Polski czy Tatry...

Koniec XIX wieku to intensywny rozwój turystyki na terenie Tatr. Do Zakopanego zaczęło przybywać coraz więcej turystów i nie tylko. Zakopane było wówczas modnym miejscem gdzie na stałe osiedlało się wiele osobistości świata kultury. Stało się to bezpośrednią przyczyną powstania w mieście nowego stylu w architekturze zwanego stylem zakopiańskim.

Styl zakopiański to wymyślony i rozprogowany styl przez Stanisława Witkiewicza w latach 90. XIX wieku. Był poetą, pisarzem i ogromnym miłośnikiem Tatr. Witkiewicz dążył do stworzenia podstawy dla nowoczesnej polskiej architektury narodowej na podłożu sztuki Podhala.

Stanisław Witkiewicz

Nowy styl architektoniczny wprowadzony przez Witkiewicza zyskał sobie duże uznanie wśród ówczesnej klasy inteligenckiej. Jego zagorzałymi popularyzatorami byli chociażby W. Matlakowski, W. Eljasz-Radzikowski i J. Wojciechowski i gazeta- "Przegląd Zakopiański".

Styl zakopiański to nie tylko "dachy i ściany" budynków. Wykonywano w nim również meble, sprzęty gospodarcze, ubiory, wyroby z porcelany i pamiątki, a elementy góralszczyzny przeniknęły do twórczości kompozytorów i pisarzy Charakterystyczne instrumenty muzyczne towarzyszą regionalnym kapelom góralskim, które często przygrywają gościom w restauracjach. Takie wieczorki z muzyką na żywo są jedną z ciekawszych atrakcji dla turystów.

W szerszym pojęciu styl zakopiański obejmuje wszystkie przejawy przenikania ludowej sztuki Podhala do kultury ogólnonarodowej.

Charakterystyczne elementy owego budownictwa itd. to głównie:
- część mieszkalna służąca bogatym przybyszom,
- domy ze spadzistymi dachami (oczywiście część z cech typowych dla tego stylu wynika z uwarunkowań geograficznych jak właśnie m.in. skośnie dachy, które są obowiązkowym elementem każdego domu z powodu ostrych, obfitujących w opady śniegu zim),
- domy stawiano na wysokich podmurówkach murowanych z łamanego kamienia,
- drewniane ściany z płazów (drewnianych pni przeciętych wzdłuż na pół) na zrąb (konstrukcja wieńcowa z zamkami węgłowymi bez ostatków, co czyniło naroża budynków bardziej eleganckimi) i kryto je gontem.
- ozdobne tarasy i werandy umieszczone od strony ogrodu i inne drewniane zdobienia dachu, okien i drzwi nadające chatom góralskim niezapomnianego uroku.

Witkiewicz wykorzystał wiele ozdób charakterystycznych dla podhalańskiego budownictwa np.:
- dachy były zdobione pazdurami a szczyty, okna i drzwi – słoneczkami (wąskimi listwami przybijane promieniście),
- wystające poza obrys domu, skrzyżowane w węgłach płazy (tzw. rysie) rzeźbionymi motywami roślinnymi.
Obecnie dla stylu zakopiańskiego przyjmuje się ramy czasowe: lata 1891–1914, i po śmierci Witkiewicza zaczął zanikać. Niektórzy projektanci próbowali jeszcze naśladować swojego mistrza, ale styl zakopiański sam w sobie nie był już dalej rozwijany. Obecnie, jego zasięg terytorialny ogranicza się do Podhala.

Pierwszy budynek w stylu Zakopiańskim zaprojektowany przez Witkiewicza powstał w 1893 r. dla Zygmunta Gnatowskiego. Była to Willa Koliba, co w gwarze góralskiej oznacza szałas pasterski. "Koliba" otwiera krótką, bo zaledwie dwudziestoletnią historię stylu zakopiańskiego. Po "Kolibie" Witkiewicz zaprojektował jeszcze kilka drewnianych, utrzymanych w typie willi-pensjonatu zakopiańskich domów, w tym najpiękniejszy z nich dom "Pod Jedlami". Projektował nie tylko owe domy, ale również choćby część wyposażenia kościoła parafialnego p.w. Najświętszej Rodziny. Jego autorstwa jest projekt kaplicy p.w. Najświętszego Serca Jezusowego.

Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza

Obecnie, we wspomnianej Kolibie znajduje się Muzeum Stylu Zakopiańskiego, które jest jedynym w Polsce miejscem, gdzie można poznać historię i dokonania pierwszej teoretycznie opracowanej i praktycznie realizowanej koncepcji polskiego stylu narodowego, opartego na budownictwie i zdobnictwie górali podhalańskich. Koliba otwiera krótką, bo zaledwie dwudziestoletnią historię stylu zakopiańskiego.

{youtube}qnEO68Nmz-E{/youtube}

Bartosz Michalak

Źródła:
- Internet

Źródła zdjęć:
- https://klubpodroznikow.com/relacje/polska-inne-miejsca/1070-muzeum-stylu-zakopiaskiego