Kiedyś było domem dla przedstawicieli wielu grup etnicznych, kultur i religii, a jak jest dziś?

Czym tak naprawdę charakteryzuje się Górny Zemplin obecnie? Przekonajcie się sami. Geograficznie kraina ta jest najdalej wysuniętym na wschód rejonem Słowacji. Graniczy z Polską na północy, z regionem Szarysz na zachodzie, Dolnym Zemplinem na południu i Ukrainą na wschodzie. Ale to, co przyciąga ludzi tutaj to przyroda, ciekawa historia i wciąż żywa kultura dawnych mieszkańców tworząca niezwykłą mieszankę smaków, zapachów, tradycji i zwyczajów. Mówi się, że jest to jeden z najpiękniejszych obszarów tej części Słowacji. Jego uroki docenią szczególnie miłośnicy górskich wędrówek, a także osoby, szukające przestrzeni, w której mogą wyciszyć się na łonie natury. Turystów przyciąga również tradycyjna kuchnia Zemplína oraz wciąż żyjący folklor nadający temu miejscu wyjątkowy klimat. To tutaj znaleźć można było prawdziwy tygiel kulturowy. Obok Słowaków mieszkali tu Węgrzy, Rusini czy Romowie. Tutaj sąsiadowali obok siebie katolicy i prawosławni, kalwiniści, ewangelicy i gminy żydowskie. Życie na styku różnych kultur i wierzeń było barwne, uczyło tolerancji i życzliwości, które także dziś charakteryzuje obecnych mieszkańców.

 Architektoniczna podróż w czasie

Podróżując po Górnym Zemplinie warto odwiedzić Humenné, czyli najważniejsze miasto regionu. Pierwsze dowody zamieszkania na tych ternach sięgają ponoć jeszcze epoki kamiennej. Z kolei największą atrakcją tej miejscowości jest skansen, w którym podziwiać można zabytki architektury ludowej powiatu Humenné i Górnego Zemplína. Część ekspozycji została zbudowana w latach siedemdziesiątych i jest możliwa do zwiedzania od 1984 roku. Aktualnie składa się z siedemnastu budynków, w większości typowych dla starego budownictwa. Jeden z nich ma charakter sakralny. Pod względem wyznaniowym Zemplín, można podzielić na katolicki zachód i prawosławny wschód. Ta rozbieżność wyznaniowa miała wpływ na kształtowanie się kultury tamtych regionów, a także na ówczesne budownictwo.

fot. Muzeum w miejscowości Humenne

Jak smakuje Zemplin?

Region charakteryzował się dużym obszarem łąk i pól, dlatego był ważnym obszarem rolniczym. Uprawiano głównie grykę tatarską, owies i ziemniaki, a także kukurydzę, tytoń i buraki cukrowe. Tradycyjne górnozeplińskie smaki, to na przykład kračun, czyli uroczysty chleb bożonarodzeniowy, gołąbki, tatarčene pirohy, czyli gryczane pierogi, zupa z kiszonej kapusty tzw. rosoľanka oraz zupa ziemniaczana, czyli juška.. Ważnym źródłem utrzymania była produkcja rzemieślnicza. Mieszkańcy mieli w tej dziedzinie niemałą konkurencję, dlatego często szukali kupców w okolicznych wioskach, co znacznie wpłynęło na styl i rodzaj wykonywanych przez nich dóbr.

Tajemnicza księga zamku Čičava

Jeśli planujecie wybrać się w rejony wschodniej Słowacji, nie możecie odpuścić wędrówki do ruin zamku Cziczawskiego (Hrad Čičava). Prawdopodobnie powstał on jeszcze w XIV wieku i był kiedyś centrum majątku szlacheckiego. Pełnił funkcję twierdzy strażniczej, którą nazywano „Bramą Polski”. Z jej murów widać było wówczas drogę głównego szlaku handlowego. Kiedyś niewielki zamek z wieżą i dziedzińcem, gdzie mieścił się trzykondygnacyjny pałac mieszkalny. Na przestrzeni lat jednak był wielokrotnie przebudowywany. Wzmocniono go kamiennym murem, a także wzniesiono okrągły bastion, który chronił bramę wjazdową. Mimo ciągłych ulepszeń budowlanych, w XVIII wieku został on zdobyty i doszczętnie zniszczony. Dopiero w 2014 roku lokalna grupa miłośników historii i architektury podjęła się odbudowy zamku i nadała mu nowe życie.

Fot. Ruiny zamku Cziczawskiego

Ciekawostką związaną z tym miejscem jest legenda o „Księdze Cziczawskiej” (Čičavská kniha), która głosiła, że w okolicy XVI wieku w murach zamku przechowywana była tzw. „księga kłamstw i kłamczuchów” (Kniha lží a luhárov), o której pogłoski krążyły po całej Słowacji. Ponoć zawierała w sobie imiona kłamczuchów, wpisane przez oszukanych ludzi, oraz całą listę możliwych i niemożliwych kłamstw i nieprawd. To właśnie dzięki tej księdze powstało znane słowackie powiedzenie: „To powinno być zapisane w Księdze Cziczawskiej”.

Fot. Ruiny zamku Cziczawskiego

Park Ciemnego Nieba Połoniny – gwiazdy jak kiedyś

Wspomnienia i zapisy z dawnych wieków często okraszone są pewną tajemnicą. Współcześnie trudno odtworzyć tę niesamowitą aurę między innymi dlatego, że wiele miejsc rządzonych kiedyś przez naturę, zostało zmodernizowanych i dostosowanych do coraz to nowszych i zaawansowanych technologicznie czasów. Jedną z piękniejszych atrakcji, jaką można zobaczyć będąc w tym rejonie, jest wizyta w Parku Ciemnego Nieba Połoniny. Jest to namiastka przestrzeni, do której nie dociera wszechobecne oświetlenie. Zajmuje obszar 485 kilometrów kwadratowych i jest to trzeci co do wielkości park tego typu na świecie. Miejsca takie powstają, aby stworzyć możliwie jak najlepsze warunki do obserwowania nieba. Okalające obszar góry zasłaniają bezpośrednie światło padające z okolicznych miast i wsi, dzięki temu z punktu obserwacyjnego można zobaczyć nawet dwa tysiące gwiazd A to wszystko bez użycia teleskopu! W tym widoku zakochają się nie tylko wielcy fani kosmosu! Na terenie parku, pomiędzy miejscowościami Kolonica i Ladomirów, znajduje się ponadto Obserwatorium astronomiczne na Kolonickim Sedle. Dzięki doskonałym warunkom możliwe jest prowadzenie wspaniałych obserwacji nieba i wszelkich jego zjawisk, zarówno do celów naukowych, jak i dla własnej przyjemności. Pozwala to choć na chwilę dosięgnąć gwiazd.

Nowoczesny akcent w regionie pełnym kultury dawnych lat

Po wędrówce wśród drewnianych skansenów Humenné, zakątkach Zamku Cziczawskiego, a także relaksującym obserwowaniu gwiazd w Parku Ciemnego Nieba, rejon Górnego Zemplína oferuje nam szansę zanurzenia się w nowoczesności. Będąc w okolicy, ogromną stratą byłoby pominięcie Muzeum Sztuki Nowoczesnej Andy’ego Warhola, które znajduje się w miejscowości Medzilaborce. Jest to jedyna w Europie ekspozycja upamiętniająca sztukę tego artysty.
Lokalizacja tak prestiżowego centrum sztuki na Słowacji nie jest przypadkowa. Warhol wywodzi się z mniejszości grekokatolików rusińskich, a jego rodzice Andrij (Andrew) Warhola i Ulija (Julia) Justyna Zavacka pochodzili z położonej 17 km od miasteczka wioski Miková. Po emigracji do Ameryki zmienili nazwisko z „Warhola” na „Warhol”. W zbiorach muzeum znajdują się cenne materiały związane z życiem i twórczością artysty, które uzyskane zostały od jego rodziny oraz przyjaciół. Na wystawie można zobaczyć nie tylko dzieła, ale również zdjęcia, rodzinne pamiątki, ubrania, a nawet aparat fotograficzny i stare dokumenty. Stałą ekspozycję uzupełniają także prace jego najstarszego brata oraz syna Jamesa.
Muzeum powstało początkiem lat dziewięćdziesiątych i było pierwszą na świecie placówką w pełni poświęconą twórczości króla pop-artu. To wielka atrakcja tego rejonu, ponieważ sława tego obiektu jest światowa. Przed głównym wejściem do budynku znajduje się fontanna z posągiem Andy’ego, na tle której często fotografują się odwiedzający muzeum turyści.

Dlaczego warto odwiedzić Zemplin?

Atrakcje oferowane przez zakątki Górnego Zemplina to propozycja zarówno dla szukających wypoczynku na łonie natury, jak i tych chętnych przeżyć przygodę rodem z dawnych czasów. To jeden z najbardziej wysuniętych punktów na wschód Słowacji. Na jego różnorodność kulturową wpłynął zróżnicowany skład etniczny ludności. To miejsce, które kryje w sobie ogromy potencjał, niezwykłą historię, a przede wszystkim zjawiskową przyrodę. Obowiązkowy punkt dla wszystkich zwiedzających Słowację!
Artykuł powstał w ramach projektu EtnoCarpathia, współfinansowanego ze środków Programu Współpracy Transgranicznej Interreg V-A Polska-Słowacja 2014-2020 oraz przez Narodowy Instytut Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018 – 2030.
Ideą projektu jest rozwój i promocja dziedzictwa kulturowego pogranicza polsko-słowackiego.
Więcej informacji o projekcie: https://etno.visitcarpathia.com/