Oto kolejny, krótki artykuł traktujący o Tatrach ogólnie. Tym razem będzie trochę historii. Pierwsza odnotowana wycieczka w Tatry odbyła się w Zielone Świątki, 11 czerwca 1565 r. Była to przejażdżka Polki, Beaty z Kościeleckich Łaskiej (żony ówczesnego hrabiego spiskiego, Olbrachta Łaskiego) ze spiskiego Kieżmarku do Doliny Kieżmarskiej, prawdopodobnie do Zielonego Stawu Kieżmarskiego.

Z początków XVII w. pochodzą wzmianki o pierwszych wejściach na szczyty. W 1615 r. najprawdopodobniej na Kieżmarski Szczyt wszedł David Frölich. W 1664 Georg Buchholtz (senior) zdobył Sławkowski Szczyt, a w późniejszym czasie napisał kilka prac o historii i przyrodzie Tatr i Spiszu.

Uroki Tatr, fot. portalgorski.pl

W roku 1683 wydana została książka "Ungarischer oder Dacianischer Simplicissimus" anonimowego autora, który opisywał w niej swoje przygody i wycieczki w Tatrach. Stała się ona bardzo popularna. Jak się później okazało, autorem jej był urodzony we Wrocławiu Daniel Speer, który przez pewien czas przebywał na Podtatrzu.
W 1782 roku Austriacy sporządzili pierwszą dokładną (jak na ówczesne czasy) mapę Tatr.

W latach 1792–1794 Tatry badał Baltazar Hacquet, a w roku 1793 Robert Townson, którzy wydali później książki opisujące Tatry.
Ojcem polskiej turystyki uznaje się stale jakby Stanisława Staszica. W latach 1803–1805 wędrował on po Tatrach wielokrotnie (prowadził też liczne badania naukowe). Ich owocem jest wydane w 1815 roku dzieło "O ziemiorodztwie Karpatów". Staszicowi przypisywane jest pierwsze wejście na Kołowy Szczyt. Był też na Krywaniu, Sławkowskim Szczycie, Łomnicy.

Tatry badał też Göran Wahlenberg w roku 1813, a w latach 1835–1850 geolog Ludwik Zejszner.

Na początku turyści odwiedzali głównie Dolinę Kościeliską, Kuźnice, Kalatówki i Morskie Oko.

Obok wieku innych przyczyn, do rozwoju ruchu turystycznego przyczyniło się także wydanie w 1860 r. przez Walerego Eljasza-Radzikowskiego pierwszego przewodnika po Tatrach. W 1873 r. zawiązało się Węgierskie Towarzystwo Karpackie oraz polskie Towarzystwo Tatrzańskie, którego głównym celem stało się propagowanie turystyki i jej ułatwianie.

Lata 70. i 80. XIX w. to początek taternictwa i wzmożonej turystyki latam, następnie zimą. Okres ten to także czas kiedy odnotowywano pierwsze wejścia na tatrzańskie szczyty oraz wycieczek z przewodnikiem. Z coraz intensywniejszą eksploracją gór wiązały się wypadki, a co za tym idzie powstanie Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (1909 r.).

Tatrzańska Łomnica na zimowo, fot. portalgorski.pl

Jako najstarszy wypadek w Tatrach (ok. połowy XVII w.) przekazy podają śmierć poszukiwacza skarbów, Adama Kaltsteina, jednak najprawdopodobniej było to zabójstwo. Następną ofiarą był kolejny poszukiwacz skarbów Johann Andreas Papirus, który miał spaść z Czarnego Szczytu. Po północnej, polskiej stronie Tatr kroniki odnotowują najwcześniej juhasa Budza, który spadł z Koziego Wierchu do Dolinki Buczynowej podczas ratowania owcy. W roku 1850 zabił się pięćdziesięcioletni góral Maciej Bachleda, a w roku 1851 sześcioletnia Katarzyna Dropa.

W Tatrach śmierć poniosło wielu artystów oraz znanych wspinaczy i przewodników górskich. Wielu z nich jest upamiętnionych na Tatrzańskim Cmentarzu Symbolicznym pod Osterwą, a także przy Sanktuarium Maryjnym na Wiktorówkach i pochowanych na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku oraz na Nowym Cmentarzu w Zakopanem.
W Tatrach miało też miejsce kilka tajemniczych i nigdy nie wyjaśnionych wypadków śmiertelnych oraz wiele zaginięć. Jednym z bardzo zagadkowych przypadków jest tragedia Kaszniców nad Żabim Stawem Jaworowym.

A najtragiczniejszy wypadek w polskich Tatrach zdarzył się 28 stycznia 2003 roku, kiedy to w lawinie zginęło 8 turystów udających się na Rysy.

W Tatrach miało też miejsce wiele samobójstw. Najwięcej takich przypadków odnotowano na Giewoncie.

Rusinowa Polana, fot. portalgorski.pl

Ciekawostką jest fakt, że do końca I Rzeczypospolitej granica między Polską a Królestwem Węgier w Tatrach nie była ściśle wyznaczona. Przez Tatry biegł pas ziemi niczyjej. 20 listopada 1770 roku pod pozorem ochrony przed epidemią dżumy, która wybuchła na Podolu, wojska austriackie wkroczyły na teren Polski i utworzyły kordon sanitarny, zagarniając Sądecczyznę, Spisz i Podhale. 2 lata później miał miejsce I rozbiór Polski i ziemie te przyłączono do Austrii. W 1824 r. dobra zakopiańskie oraz Dolinę Rybiego Potoku wraz z Morskim Okiem zakupił od władz austriackich Węgier Emanuel Homolacs. W 1867 powstały Austro-Węgry i Tatry stały się umowną granicą pomiędzy dwoma państwami monarchii, jednak sama granica nadal nie została dokładnie wyznaczona. W 1889 hrabia Władysław Zamoyski nabył na licytacji dobra zakopiańskie (Zakopane oraz część Tatr wraz z Morskim Okiem). W związku z licznymi sporami o przynależność ziem pod koniec XIX wieku podjęto próby delimitacji granicy. Nie przyniosły one skutku i sprawa w 1897 trafiła do sądu międzynarodowego, który 13 września 1902 r. ustalił dokładny przebieg granicy austriacko-węgierskiej w spornym terenie.

Wzrost popularności Tatr spowodował w latach 90. XIX w. osiedlenie się w Zakopanem dużej grupy ówczesnej inteligencji. Dzięki niej, jej pasji kolekcjonerskiej, zachwytom nad pięknem Tatr i tatrzańskim folklorem, Tatry stały się miejscem badań i źródłem inspiracji dla wielu twórców.

Należy wymienić tu choćby:
-Kazimierza Przerwę-Tetmajera;
-Seweryna Goszczyńskiego;
-Władysława Orkana.

Z Zakopanem związany byli też:
-Kornel Makuszyński;
-Karol Szymanowski;
-Mieczysław Karłowicz;
-Jan Maklakiewicz;
-Wojciech Kilar.

{youtube}vgw-CktIGcQ{/youtube}

Bogate zdobnictwo i architektura Podhala za sprawą Stanisława Witkiewicza dała podstawy stylowi zakopiańskiemu. Pejzaż tatrzański utrwalali Rafał Malczewski, Walery Eljasz-Radzikowski. Szkoła w Zakopanem (Szkoła Przemysłu Drzewnego i wydzielone z niej w 1948 r. Liceum Sztuk Plastycznych) doczekała się takich absolwentów jak Antoni Kenar i Władysław Hasior.

Wynikiem rozlicznych badań są m.in. publikacje Witolda H. Paryskiego, autora wielotomowego przewodnika dla taterników Tatry Wysokie, oraz jego żony Zofii Radwańskiej-Paryskiej opisującej bogactwo flory tatrzańskiej. Z Tatrami związany był także Józef Fedorowicz, wieloletni kierownik zakopiańskiej stacji meteorologicznej, Juliusz Zborowski, dyrektor Muzeum Tatrzańskiego.

Wiele z tych osób, zostało pochowanych na najstarszym cmentarzu Zakopanego na Pęksowym Brzyzku.
Warto jeszcze wspomnieć, że w Tatrach znajduje się obecnie 25 schronisk (9 w Polsce i 16 na Słowacji). Najwyżej położonym jest słowackie schronisko pod Rysami, najwyżej położonym polskim schroniskiem jest schronisko PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich.

{youtube}lcDHfiBRi6o{/youtube}

Bartosz Michalak

ŹRÓDŁA:

- "Wielka Encyklopedia Tatrzańska", Z. i W Paryscy, Poznań 2004;
- “Najpiękniejsze szczyty tatrzańskie”, J. Kurczab, M. Wołoszyński, Warszawa 1991;
- "Tatry Polskie- przewodnik", J. Nyka, Latchoczew 2002;
- "Tatry Słowackie- przewodnik", J.Nyka, Latchoczew 2002;
- "Kruca fuks. ALFABET GÓRALSKI", B. Kuraś, P. Smoleński, Warszawa 2013;
- "Sygnały ze skalnych ścian", W. Żuławski, Warszawa 1967;
- wikipedia.