W odludnym Beskidzie Niskim zagospodarowanych turystycznie szczytów jest jak na lekarstwo. Jeden z wyjątków stanowi Magura Małastowska – miejsce, w którym znajduje się jedno z najbardziej nastrojowych schronisk w polskich górach.
Magura Małastowska wznosi się na wysokość 813 m n.p.m. i stanowi część tzw. Pasma Magurskiego, ciągnącego się między Gorlicami, a Wisłoką. Granice samego masywu wyznaczają zaś Przełęcz Żdżar (550 m n.p.m.) na północnym-zachodzie i Przełęcz Małastowska (604 m n.p.m.) na południowym-wschodzie.
Turystyka
Na południowy-wschód od wierzchołka Magury Małastowskiej, na wysokości ok. 740 m n.p.m. znajduje się schronisko turystyczne PTTK. Zostało ono zbudowane w roku 1955 i nosi imię prof. Stanisława Gabriela, działacza turystycznego z Gorlic i pomysłodawcy budowy obiektu. Schronisko oferuje m.in. 30 miejsc noclegowych oraz pole namiotowe.Na wschodnich zboczach Magury Małastowskiej w zimie działa ośrodek narciarski Magura SkiPark. Zapewnia on narciarzom m.in. wyciąg krzesełkowy o długości ok. 1071 m i oświetloną trasę zjazdową o długości 1400 m. Przy schronisku PTTK swój początek ma też trasa narciarstwa biegowego licząca 2500 m.
Schronisko na Magurze Małastowskiej
W masywie Magury Małastowskiej znajdują się ponadto trzy cmentarze z czasów I Wojny Światowej, zaprojektowane przez słowackiego architekta, DusanaJurkovica. Najbliżej szczytu zbudowano cmentarz nr. 58, na którym w 28 grobach zbiorowych oraz 28 pojedynczych pochowano 60 żołnierzy austriackich i 76 rosyjskich. Na cmentarzu umieszczono również kamień z inskrypcją:
„Oto nagroda, która po wojnie nas czeka
Z tysięcy małych źródeł w godzinie potrzeby
Wezbrały nasze siły jak potężna rzeka.
Nie dopuście więc nigdy, aby źródła te wysychały,
Bo tylko wtedy ze znoju i krwi naszej wiosna rozkwitnie pokoju”.
Drugi cmentarz – oznaczony numerem 59 - odnaleźć można na południowym stoku góry. Znajduje się na nim 17 mogił zbiorowych oraz jedna pojedyncza. Pochowano w nich 60 żołnierzy armii austro-węgierskiej i 20 Rosjan. Nie zabrakło również kamienia z sentencją:
„Chcąc uczcić bohaterów, co leżą tu niemi
Oddajcie swe serca kryjącej ich ziemi”.
Ostatnia z nekropolii (nr.60) znajduje się przy Przełęczy Małastowskiej. Umieszczono tu drewnianą kapliczkę z kopią obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej oraz obowiązkową tablicę z inskrypcją:
"Pamiętajcie w swoich pełnych szczęścia dniach,
Że na tej ziemi gorzał zaciekły bój,
Że tu tysiące odniosło śmiertelne rany,
Aby wokół was rozkwitało błogosławieństwo słońca".
W źródłach można też spotkać inną wersję tłumaczenia:
„Pomnijcie wchodząc do tego obejścia,
Że ziemia setki poległych tu grzebie,
Co młode życie oddali w potrzebie,
Byście żyć mogli dzisiaj w blasku szczęścia”.
Na cmentarzu na Przełęczy Małastowskiejspoczywa 174 żołnierzy z armii austro-węgierskiej.
Na szczyt Magury Małastowskiej wejść można szlakami: zielonym z Szymbarku (↑5 godz. ↓4.30 godz.) lub ze Smerekowca (↑1.55 godz. ↓1.35 godz.) oraz niebieskim z Gorlic (↑6 godz. ↓4.30 godz.) lub z Przełęczy Małastowskiej (↑35 min ↓30 min.) Na wierzchołek prowadzi również krótki szlak łącznikowy z Przysłopu oznaczony czarno-białymi kwadratami (↑1 godz. ↓40 min). Szlak zielony od strony Smerekowca oraz niebieski z Przełęczy Małastowskiej biegną równocześnie obok schroniska PTTK. Do tego ostatniego prowadzi również szlak żółty z Ujścia Gorlickiego (↑3 godz. ↓2.30 godz.). Wierzchołek Magury Małastowskiej jest całkowicie zalesiony i pozbawiony widoków.
Kamień z inskrypcją na cmentarzu na szczycie Magury Małastowskiej
Ciekawostki
• Schronisko na Magurze Małastowskiej było pierwszym tego typu obiektem zbudowanym w Beskidzie Niskim, a do jego budowy wykorzystano materiał pochodzący z rozbiórki łemkowskich domów w Zdyni i Gładyszowie.
• Schronisko na Magurze Małastowskiej położone jest najwyżej spośród wszystkich schronisk Beskidu Niskiego. Plany rozbudowy obiektu pojawiły się już w latach 80-tych ubiegłego wieku, lecz wciąż nie doczekały się realizacji.
• W 2012 roku schronisko na Magurze Małastowskiej zwyciężyło w organizowanym przez Radio Kraków głosowaniu na najpiękniejsze schronisko w Małopolsce.
• Przełęcz Małastowskąprzecina droga wojewódzka nr. 977 prowadząca z Gorlic przez Gładyszów i Konieczną na Słowację. W XIX wieku odcinek z Małastowa do Gładyszowa nazywany był Węgierską Drogą, a na przełęczy na podróżnych czekała karczma. Zimą droga była na ogół nieprzejezdna, a zaczęto ją odśnieżać dopiero w sezonie 1987/1988.
• Nazwa Przełęczy Żdżar (lub Zdżar) oznacza w języku Łemków miejsce po wypalonym lesie.
• W niewielkiej miejscowości Przysłup po południowej stronie Magury Małastowskiejznajduje się wysunięte najdalej na wschód w polskich Karpatach stanowisko rzadkiej w naszym kraju rośliny - turzycy pchlej.
Adam Nietresta
