Jałowiec to jedna z tych gór, o których nie całkiem wiadomo… gdzie się znajduje. Część źródeł twierdzi, że w Beskidzie Makowskim, według innych - w Beskidzie Żywieckim. Niezależnie jednak od tego, do jakiego pasma jest zaliczany, warto się na niego wybrać choćby dla pięknych widoków na najwyższe partie polskich Beskidów z sama Babią Górą w roli głównej.
Jałowiec (1111 m n.p.m.)
Jałowiec i tworzone przez ten szczyt pasmo stanowią część większej i dość rozbudowanej grupy górskiej, jaką jest tzw. Pasmo Przedbabiogórskie. Zgodnie z regionalizacją fizycznogeograficzną Polski wg. Jerzego Kondrackiego, zalicza się ono do Beskidu Makowskiego, choć w większości przewodników i na mapach turystycznych włączane jest do Beskidu Żywieckiego. Pasmo to ma ok. 20 km długości i ciągnie się od Przełęczy Głuchaczki (830 m n.p.m.) na południowym-zachodzie, do doliny Skawy na północnym-wschodzie. Sam Jałowiec jest w Paśmie Przedbabiogórskim zwornikiem, przy którym swój początek mają dwa mniejsze grzbiety - Pasmo Jałowieckie oraz Pasmo Solnisk. Interesujące nas Pasmo Jałowieckie rozciąga się miedzy dolinami Koszarawy na zachodzie oraz Skawy na wschodzie i obejmuje kolejno: Lachów Groń (1045 m n.p.m.), Jałowiec (1111 m n.p.m.), Przełęcz Opaczne (879 m n.p.m.), Kolędówkę (884 m n.p.m.), Przełęcz Kolędówki (809 m n.p.m.), Solnisko (883 m n.p.m.), Kiczorę (905 m n.p.m.), Przełęcz Przysłop (661 m n.p.m.) i Magurkę (872 m n.p.m.). Granicę z leżącym na północy Pasmem Solnisk stanowi Przełęcz Cicha (775 m n.p.m.), natomiast z położoną na południu Grupą Mędralowej (to kolejna część Pasma Przedbabiogórskiego) Jałowiec sąsiaduje na Przełęczy Suchej (982 m n.p.m.). Część źródeł twierdzi jednak, że ta ostatnia granica przesunięta jest bardziej na południe - na Przełęcz Klekociny (864 m n.p.m.). Zgodnie z takim podziałem, do Pasma Jałowieckiego zaliczają się także szczyty: Beskidek (1044 m n.p.m.) i Czerniawa Sucha (1062 m n.p.m.).
Zimowy krajobraz na szczycie Jałowca
Większa część masywu Jałowca i całego pasma pokryta jest lasem. W niektórych miejscach trafić można jednak na polany, będące pozostałością po prowadzonej tu dawniej działalności pasterskiej. Największe to: Hala Trzebuńska, znajdująca się na szczycie Jałowca i jego południowych zboczach, Polana Krawcowa, położona w rejonie Przełęczy Cichej oraz Hala Janoszkowa na szczycie Lachów Groń. Duża polana znajduje się również na Przełęczy Opaczne.
Turystyka
Przez szczyt Jałowca biegną dwa szlaki turystyczne – żółty z Koszarawy (↑2.15 godz. ↓2.20 godz.) lub od strony Przełęczy Przysłop (↑2.20 godz. ↓2 godz.) oraz niebieski z Wełczy (↑1.55 godz. ↓1.25 godz.) lub z Lachowic (↑3.20 godz. ↓2.40 godz.). Pasmo Jałowieckie przecina też szlak zielony, prowadzący na Przełęcz Kolędówki z Zawoi (↑1.25 godz. ↓1 godz.) lub ze Stryszawy-Siwcówki (↑1.30 godz. ↓1.20 godz.). Z Przełęczy Kolędówki dojść można na Jałowiec wspomnianym już szlakiem żółtym (↑1 godz. ↓50 min). Warto też wspomnieć o żółtym szlaku łącznikowym ze Stryszawy Górnej. Pozwala on dojść do opisanego wcześniej szlaku niebieskiego, do punktu położonego mniej więcej w połowie drogi między szczytem Jałowca, a Przełęczą Cichą. Pokonanie tej trasy zajmuje ok. 1 godziny (↓45 min).
Z położonej na szczycie Jałowca Hali Trzebuńskiej podziwiać można rozległą panoramę, obejmującą m.in.: Kotlinę Żywiecką; Beskid Żywiecki z Babią Górą i Pilskiem; Beskid Śląski z Baranią Górą i Skrzycznem; Beskid Mały oraz Małą Fatrę. Na turystów czekają również: tablica informacyjna z opisem widoków, kilka ławek oraz drewniany krzyż. Ten ostatni postawiony został w roku 2000 przez mieszkańców Stryszawy i upamiętnia pobyt na Jałowcu kardynałów Stefana Wyszyńskiego oraz Karola Wojtyły.
Osoby, które w Paśmie Jałowieckim zechcą zatrzymać się na dłużej, mogą skorzystać z położonego przy Przełęczy Opaczne prywatnego schroniska. Nosi ono nazwę schroniska „W Murowanej Piwnicy im. Ks. Józefa Tischnera” i znajduje się na wysokości ok. 850 m n.p.m. Obiekt mieści się w dawnym budynku mieszkalnym z 1920 roku. W latach 1985 - 1990 istniała w tym miejscu Bacówka PTTK „Pod Jałowcem”, a po pięciu latach, wraz ze zmianą gospodarza, powstało istniejące do dziś schronisko. W roku 2010 przeszło ono gruntowny remont i zapewnia obecnie m.in. noclegi w pokojach wieloosobowych, wyżywienie oraz organizację imprez dla grup zorganizowanych. Ze schroniska podziwiać można widoki m.in. na Babią Górę i Policę.
Ciekawostki
- W latach II Wojny Światowej przez Pasmo Jałowieckie przebiegała okupacyjna granica między Generalną Gubernią, a terenami wcielonymi do Rzeszy. Pozostałością z tego okresu są m.in. resztki placówki niemieckiej straży granicznej - Grenzschutzu - na Przełęczy Cichej. Na początku 1945 roku rejon ten stał się areną zaciętych walk między Niemcami i armią radziecką. Zaskoczeni hitlerowcy zostali zmuszeni do szybkiego wycofania się, gdyż spodziewali się natarcia wojsk sowieckich w południowo-wschodniej części pasma i przygotowali swoje pozycje obronne między Przełęczą Przysłop i Mędralową. Jedną z pozostałości po niewykorzystanych przez Niemców umocnieniach są resztki bunkra w rejonie Przysłopu.
- Według żyjących jeszcze świadków II Wojny Światowej, znajdujący się w Siwcówce przydrożny krzyż ocalił podczas okupacji życie jednej z mieszkanek osiedla. Kobietę próbowali zastrzelić Niemcy, lecz gdy ta chwyciła za krzyż, żołnierze puścili ją wolno.
- Idąc na Jałowiec żółtym szlakiem łącznikowym ze Stryszawy Górnej najpierw trafimy na niewielki wodospad na Upornym Potoku, a następnie na obelisk i tablice upamiętniające górskie wędrówki prymasa Stefana Wyszyńskiego i kardynała Karola Wojtyły. Przy tym samym szlaku znajdował się dawniej również okazały pomnik przyrody - świerk Miłosław. Drzewo mierzące ok. 30 m wysokości i liczące 200-300 lat runęło na początku zimy 2012 roku. Wspomniany obelisk jest natomiast częścią biegnącej przez Pasmo Jałowieckie ścieżki przyrodniczej noszącej imię prymasa 1000-lecia. Jednym z jej elementów jest też drugi pomnik słynnych duchownych, znajdujący się w Siwcówce.
- Przecinający wschodni kraniec Pasma Jałowieckiego czerwony szlak turystyczny z Suchej Beskidzkiej do Zawoi jest najstarszym polskim szlakiem w Beskidach. W 1906 roku wyznaczył go Hugo Zapałowicz. ;
- Wędrując przez Pasmo Jałowiecki podziwiać można widoki na najwyższe partie Beskidu Żywieckiego z Babią Górą, Pilskiem i Policą. We wschodniej części pasma, na Kiczorze, zobaczyć można także panoramę obejmującą Beskid Makowski z Lubomirem i Łysiną oraz Koskową Górą; Beskid Wyspowy ze Śnieżnicą, Szczeblem, Mogielicą i Luboniem Wielkim oraz Gorce.
- Należący do Zawoi przysiółek Opaczne jest najwyżej położonym osiedlem w Paśmie Przedbabiogórskim. Aż do roku 2010 znajdujące się tu gospodarstwa (w większości zamienione na domki letniskowe) oraz tutejsze schronisko pozbawione były dostępu do sieci elektrycznej. Problem miała rozwiązać zbudowana w 1989 roku niewielka elektrownia wiatrowa, lecz wady konstrukcyjne sprawiły, że nigdy nie spełniła ona swojej roli.
- Pra-pra babka obecnego gospodarza schroniska Opaczne była lokalną zbójnicą, znaną w okolicy jako Kasiana. Pierwszy właściciel domu, w którym dziś znajduje się schronisko zginął tragicznie pod koniec II Wojny Światowej - w styczniu 1945 roku został zamordowany przez Niemców.
- Pejzaż Przełęczy Kolędówki był częstym motywem w twórczości Władysława Fronta, pochodzącego ze Stryszawy artysty-samouka, nazywanego malarzem Babiej Góry. Front znany jest również z tego, że umieścił klamry na Perci Akademików, słynnym szlaku wiodącym na szczyt Królowej Beskidów.
- Nazwy geograficzne w Paśmie Jałowieckim wywodzą się często od nazwisk miejscowych pasterzy i gospodarzy lub pochodzą z języka wołoskiego. Hala Trzebuńska (nazywana również Kubulkową) zawdzięcza swoje miano nazwisku Trzebuniak, Przełęcz Kolędówki – Kolęda, a Przełęcz Klekociny - Klekocina. W tym ostatnim przypadku istnieje też wersja nawiązująca do klekotu bocianów. Z kolei Kiczora i Magura to typowe nazwy wołoskie. Pierwsza z nich wywodzi się od słowa „chica”, oznaczającego włosy lub „chicera”, znaczącego zarośniętą górę, druga - od słowa „magura”, które oznacza samotny masyw lub od słowiańskiego „maguła”, czyli mogiła.
- W Paśmie Jałowieckim prowadzono dawniej intensywną gospodarkę pasterską. Na Hali Trzebuńskiej i Hali Janoszkowej biją źródełka, z których pasterze czerpali wodę dla siebie i dla owiec. Na Hali Janoszkowej znajduje się również stary pasterski szałas, w którym mogą się schronić turyści.
Adam Nietresta
