Często „w pogoni” za zdobyciem kolejnego szczytu, nie zauważamy znajdujących się (wielokrotnie) tuż obok naszej ścieżki szałasów, wspaniałych, smukłych drzew, lasów, które kryją przebogaty swój, własny świat itd. Bez tych (powiedzmy, że) „dodatków” same, gołe i puste góry, ściany, wierzchołki nie miałyby już takiego uroku jak obecnie.

Szałasy na Polanie Chochołowskiej

Osobiście nie potrafię wyobrazić sobie naszych gór bez wszechobecnych, przepięknie pachnących lasów i gdzieniegdzie wyłaniających się szałasów.

Otóż pierwotne, prymitywne koliby i liczne schronienia „pierwszych” tatrzańskich pasterzy, myśliwych, kłusowników czy górników obecnie nie istnieją. Stojące aktualnie na polanach tatrzańskich szałasy i urządzenia pasterskie pochodzą dopiero z XVI/XVII w. - a jak wiadomo ludność dotarła tu dużo, dużo wcześniej.

Jakoś tak od połowy XIX w, te wszelkie „tatrzańsko-góralskie” zabudowania stały się nieodłącznym elementem tutejszego krajobrazu. Nie rzadko można je także dostrzec na licznych obrazach, malowidłach, szkicach, które ilustrują górskie widoki. Zresztą sama tutejsza ludność (głównie pasterska) była często opisywana w licznych przewodnikach, pracach i innych notatkach.

Zdjęcie z bazy zdjęć PG: Rakoń

Historycy wyróżniają też następujące fazy rozwoju pasterstwa w Tatrach (a co za tym idzie i budownictwa):
- do XIV w. - związany silnie z kolonizacją niemiecką, w rejonie doliny Dunajca,
- XIV/XV-XVII w. - związany z osadnictwem wołoskim,
- XVII-XIX w. - związany ze stricte już polskim pasterstwem,
- XIX w.-1972 r. (ostateczne wyprowadzenie owiec z granic TPN) – rozwój pasterstwa tatrzańskiego.

Po II wojnie, szałasów systematycznie ubywało. Muzeum Tatrzańskie (po wpisaniu większości szałasów jako zabytków) stale je remontuje i dogląda. Również, w latach 80., niewielka liczba owiec powróciła w rejon Doliny Chochołowskiej, Lejowej i Bystrej.

Do tego krajobrazu (tatrzańskich chałup, owiec, szałasów), warto „dodać” trochę tutejszych lasów, parę jezior oraz wszechobecną, pozostałą przyrodę ożywioną i tą nieożywioną. No i same góry co zdaje się być oczywiste. W takiej scenerii aż chce się wędrować... Iść dalej, chcieć więcej i przekraczać kolejne „niby” swoje granice... A jeszcze jak pogoda dopisuje... Super...

Ale do rzeczy. Lasy, bory, zarośla. Właśnie...

W Tatrach, z powodu różnicy wysokości względem poziomu morza jak i w obrębie samych gór, występuje kilka stref klimatycznych. Automatycznie, wynikają z tego różnice gdy chodzi o tereny siedliskowe i lęgowe dla poszczególnych gatunków zwierząt. Te następujące po sobie piętra roślinności w Tatrach to:
- lasy i bory regla dolnego,
- bory świerkowe i limbowe regla górnego,
- zarośla kosodrzewiny,
- hale wysokogórskie,
- roślinność turniowa.

Jakieś 100 lat temu, głównym elementem zakopiańskiego krajobrazu były lasy. Jednak wycinka drzew, karczowanie terenu pod budowy domów i innych budynków spowodował, że teren obfitujący w lasy przed II wojną w 40%, to obecnie jedynie 12%.

Ubytki drzewostanu, oprócz tego, że związane są z działalnością człowieka, wynikają też z wiejących w tym rejonie silnych wiatrów i występujących tutaj różnych chorób (większość z nich wiąże się z działalnością kornika). Obecnie TPN prowadzi akcję zalesiania niektórych terenów (sadzone są głównie buki), jednocześnie chroniąc tatrzańskie hale przed samorodnym procesem ich porastania drzewami.

I warto zaznaczyć, że spotykane raz po raz zwalone i nieuprzątnięte suche drzewa mogą na pierwszy rzut oka wydawać się czymś złym, mało estetycznym co świadczy o niedbałości służb porządkowych. Faktycznie, często owe niby suche, gnijące pnie stanowią doskonały podkład dla obszaru całego lasu. Też te stare, martwe, zamierające drzewa nie rzadko stanowią doskonałe środowisko życia dla tzw. saproksylobiontów (organizmy związane z takim drzewem pokarmowe) – niektóre owady, grzyby, porosty, śluzowce. Drzewa (stojące jeszcze) są wielokrotnie też „domem”, schronieniem dla ptaków, lisów, borsuków, mrówek itd.

I jeszcze taka ciekawostka! Upadłe drzewa często zalegają też w korytach rzek i potoków. To znów przyczynia się do spowolnienia nurtu wody i do blokowania dalszego przepływu materiału skalnego „porwanego” powyżej, co znów przeciwdziała większej erozji koryta w dolnej jego części.

Ponieważ Tatry – cały łańcuch Karpat – są miejscem występowania przeróżnych gatunków roślin i zwierząt, obszarem lęgowym i siedliskowym ptaków, stanowią też fenomenalny pomnik przyrody. W całości zostały zaliczone do obszaru NATURA 2000 (i to już od samego początku).

Obszar NATURA 2000 – program ochrony przyrody na terytorium UE, którego celem jest (tak ogólnie bardzo), ale ochrona przyrody, niedopuszczenie do wyginięcia określonych gatunków, ich ochrona, ujednolicenie poszczególnych systemów prawnych w celu lepszego skoordynowania ochrony środowiska.

Dla „przeniesienia” klimatu stricte górskiego, obok ronda kuźnickiego w Zakopanem, od dawna już funkcjonuje zarówno Centrum Edukacji Przyrodniczej jak i Ogród Roślinności Tatrzańskiej. Oba te obiekty dostarczają przebogatej wiedzy na temat okolicznej fauny i flory oraz geologii. Odbywają się tutaj również zajęcia edukacyjne. Obecnie zarówno samo Centrum jak i wspomniany Ogród podlegają gruntownej przebudowie i modernizacji i aż do odwołania pozostają zamknięte.

Nie jest przypadkiem, że jeden z filmów poświęcony został stricte hrabiemu Władysławowi Zamoyskiemu. To właśnie dzięki niemu możemy przebywać w Zakopanem (które jest polskie), eksplorować obszar znajdujący się pod władaniem TPN, przemierzać nasze, narodowe, tatrzańskie szlaki turystyczne i podziwiać okoliczne lasy.

{youtube}0Lvhy6qDTX0{/youtube}
{youtube}P6ZFxDEDzhI{/youtube}
{youtube}gAFKS1fVIiw{/youtube}

Bartek Michalak

Źródła:
- tpn.pl
- www.portalgorski.pl
- ulotka TPN – Szałasy tatrzańskie
- ulotka TPN – Bory górnoreglowe i zarośla kosodrzewiny
- ulotka TPN – Stare drzewa i martwe drewno w lesie
- ulotka TPN – Kuźnice
- ulotka TPN – NATURA 2000 W Tatrach
- Internet (ogólnie)